L. Annaeus Seneca

 

 

Epistulae morales ad Lucilium

 

 

Stoa Nero Seneca epistulae morales

 

 

Seneca, epistulae morales 6

 

 

Seneca, epistulae morales 7

 

Seneca, epistulae morales 61

 

Seneca, epistualae morales 70

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


Seneca, epistulae morales 6

 

 

 SENECA LVCILIO SVO SALVTEM

 

(1) Intellego, Lucili, non emendari me tantum sed transfigurari; nec hoc promitto iam aut spero nihil in me superesse, quod mutandum sit. Quidni multa habeam, quae debeant colligi, quae extenuari, quae attolli? Et hoc ipsum argumentum est in melius translati animi, quod vitia sua, quae adhuc ignorabat, videt; quibusdam aegris gratulatio fit, cum ipsi aegros se esse senserunt. (2) Cuperem itaque tecum communicare tam subitam mutationem mei; tunc amicitiae nostrae certiorem fiduciam habere coepissem, illius verae, quam non spes, non timor, non utilitatis suae cura divellit, illius cum qua homines moriuntur, pro qua moriuntur. (3) Multos tibi dabo, qui non amico, sed amicitia caruerint: hoc non potest, accidere, cum animos in societatem honesta cupiendi par voluntas trahit. Quidni non possit? sciunt enim ipsos omnia habere communia, et quidem magis adversa. (4) „Mitte“, inquis, „et nobis ista quae tam efficacia expertus es.“ Ego vero omnia in te cupio transfundere, et in hoc aliquid gaudeo discere, ut doceam; nec me ulla res delectabit, licet sit eximia et salutaris, quam mihi uni sciturus sum. Si cum hac exceptione detur sapientia, ut illam inclusam teneam nec enuntiem, reiciam: nullius boni sine socio iucunda possessio est. (5) Mittam itaque ipsos tibi libros, et ne multum operae inpendas, dum passim profutura sectaris, inponam notas, ut ad ipsa protinus, quae probo et miror, accedas. Plus tamen tibi et viva vox et convictus quam oratio proderit; in rem praesentem venias oportet, primum quia homines amplius oculis quam auribus credunt, deinde quia longum iter est per praecepta, breve et efficax per exempla. (6) Zenonem Cleanthes non expressisset, si tantummodo audisset: vitae eius interfuit, secreta perspexit, observavit illum, an ex formula sua viveret. Platon et Aristoteles et omnis in diversum itura sapientium turba plus ex moribus quam ex verbis Socratis traxit; Metrodorum et Hermarchum et Polyaenum magnos viros non schola Epicuri sed contubernium fecit. Nec in hoc te accerso tantum, ut proficias, sed ut prosis; plurimum enim alter alteri conferemus.
(7) Interim quoniam diurnam tibi mercedulam debeo, quid me hodie apud Hecatonem delectaverit, dicam. „Quaeris“, inquit, „quid profecerim? amicus esse mihi coepi.“ Multum profecit: numquam erit solus. Scito esse hunc amicum omnibus. Vale.

 

 


 

Seneca, epistulae morales 7

 

 

Stoa Nero Seneca epistulae morales Interpretation

 

Interpretiert und mit Hilfen versehen vom Leistungskurs Latein 12 (2006/2007)

 

SENECA LVCILIO SVO SALVTEM

 

Quid tibi vitandum praecipue existimem, quaeris? turbam. Nondum illi tuto committeris. Ego certe confitebor inbecillitatem meam: numquam mores, quos extuli, refero; aliquid ex eo, quod composui, turbatur; aliquid ex iis, quae fugavi, redit. Quod aegris evenit, quos longa inbecillitas usque eo adfecit, ut nusquam sine offensa proferantur, hoc accidit nobis, quorum animi ex longo morbo reficiuntur. (2) Inimica est multorum conversatio: nemo non aliquod nobis vitium aut commendat aut inprimit aut nescientibus adlinit. Utique quo maior est populus, cui miscemur, hoc periculi plus est. Nihil vero tam damnosum bonis moribus quam in aliquo spectaculo desidere; tunc enim per voluptatem facilius vitia subrepunt. (3) Quid me existimas dicere? avarior redeo, ambitiosior, luxuriosior, immo vero crudelior et inhumanior, quia inter homines fui. Casu in meridianum spectaculum incidi lusus expectans et sales et aliquid laxamenti, quo hominum oculi ab humano cruore adquiescant. Contra est: quidquid ante pugnatum est, misericordia fuit; nunc omissis nugis mera homicidia sunt. Nihil habent, quo tegantur; ad ictum totis corporibus expositi numquam frustra manum mittunt. (4) Hoc plerique ordinariis paribus et postulaticiis praeferunt. Quidni praeferant? non galea, non scuto repellitur ferrum. Quo munimenta? quo artes? omnia ista mortis morae sunt. Mane leonibus et ursis homines, meridie spectatoribus suis obiciuntur. Interfectores interfecturis iubent obici et victorem in aliam detinent caedem; exitus pugnantium mors est. Ferro et igne res geritur. (5) Haec fiunt, dum vacat harena. „Sed latrocinium fecit aliquis, occidit hominem.“ Quid ergo? quia occidit, ille meruit, ut hoc pateretur: tu quid meruisti miser, ut hoc spectes? „Occide, verbera, ure! Quare tam timide incurrit in ferrum? quare parum audacter occidit? quare parum libenter moritur? Plagis agatur in vulnera, mutuos ictus nudis et obviis pectoribus excipiant!“ Intermissum est spectaculum: „interim iugulentur homines, ne nihil agatur!“ Age, ne hoc quidem intellegitis mala exempla in eos redundare, qui faciunt? Agite dis immortalibus gratias, quod eum docetis esse crudelem, qui non potest discere.

(6) Subducendus populo est tener animus et parum tenax recti: facile transitur ad plures. Socrati et Catoni et Laelio excutere morem suum dissimilis multitudo potuisset: adeo nemo nostrum, qui cum maxime concinnamus ingenium, ferre impetum vitiorum tam magno comitatu venientium potest. (7) Unum exemplum luxuriae aut avaritiae multum mali facit: convictor delicatus paulatim enervat et mollit, vicinus dives cupiditatem inritat, malignus comes quamvis candido et simplici rubiginem suam adfricuit: quid tu accidere his moribus credis, in quos publice factus est impetus? (8) Necesse est aut imiteris aut oderis. Utrumque autem devitandum est: neve similis malis fias, quia multi sunt, neve inimicus multis, quia dissimiles sunt. Recede in te ipse, quantum potes; cum his versare, qui te meliorem facturi sunt, illos admitte, quos tu potes facere meliores. Mutuo ista fiunt, et homines, dum docent, discunt. (9) Non est, quod te gloria publicandi ingenii producat in medium, ut recitare istis velis aut disputare; quod facere te vellem, si haberes isti populo idoneam mercem: nemo est, qui intellegere te possit. Aliquis fortasse, unus aut alter incidet, et hic ipse formandus tibi erit instituendusque ad intellectum tui. „Cui ergo ista didici?“ Non est, quod timeas, ne operam perdideris, si tibi didicisti.

(10) Sed ne soli mihi hodie didicerim, communicabo tecum, quae occurrunt mihi egregie dicta circa eundem fere sensum tria; ex quibus unum haec epistula in debitum solvet, duo in antecessum accipe. Democritus ait: (11) „Unus mihi pro populo est, et populus pro uno.“ Bene et ille, quisquis fuit (ambigitur enim de auctore), cum quaereretur ab illo, quo tanta diligentia artis spectaret ad paucissimos perventurae, „satis sunt“, inquit, „mihi pauci, satis est unus, satis est nullus.“ Egregie hoc tertium Epicurus, cum uni ex consortibus studiorum suorum scriberet: „haec“, inquit, „ego non multis, sed tibi; satis enim magnum alter alteri theatrum sumus.“ (12) Ista, mi Lucili, condenda in animum sunt, ut contemnas voluptatem ex plurium adsensione venientem. Multi te laudant: ecquid habes, cur placeas tibi, si is es quem intellegant multi? introrsus bona tua spectent. Vale.

 


 

Seneca, epistulae morales 61

Mit Hilfen versehen und interpretiert vom Leistungskurs Latein Q 2 (2012/13)

SENECA LUCILIO SUO SALUTEM

(1) Desinamus, quod voluimus, velle. Ego certe id ago, ne senex eadem velim, quae puer volui. In hoc unum eunt dies, in hoc noctes, hoc opus meum est, haec cogitatio, imponere veteribus malis finem. Id ago ut mihi instar totius vitae dies sit; nec mehercules tamquam ultimum rapio, sed sic illum aspicio tamquam esse vel ultimus possit. (2) Hoc animo tibi hanc epistulam scribo, tamquam me cum maxime scribentem mors evocatura sit; paratus exire sum, et ideo fruar vita, quia quam diu futurum hoc sit non nimis pendeo. Ante senectutem curavi ut bene viverem, in senectute ut bene moriar; bene autem mori est libenter mori. (3) Da operam, ne quid umquam invitus facias: quidquid necesse futurum est repugnanti, id volenti necessitas non est. Ita dico: qui imperia libens excipit, partem acerbissimam servitutis effugit, facere quod nolit; non qui iussus aliquid facit, miser est, sed qui invitus facit. Itaque sic animum componamus, ut quidquid res exiget, id velimus et in primis ut finem nostri sine tristitia cogitemus. (4) Ante ad mortem quam ad vitam praeparandi sumus. Satis instructa vita est, sed nos in instrumenta eius avidi sumus; deesse aliquid nobis videtur et semper videbitur: ut satis vixerimus, nec anni nec dies faciunt sed animus. Vixi, Lucili carissime, quantum satis erat; mortem plenus exspecto. Vale.

 

 


Seneca, epistulae morales 70

 

Eine Besprechung von Pascal Bredenbröker

 

Text

 

Epistula 70 aus den epistulae morales ad Lucilium des römischen Stoikers Seneca ist ein 28 Kapitel umfassender Brief an seinen Schüler Lucilius Iunior, der zu den Spätwerken des Philosophen zählt. In diesem befasst sich Seneca mit der Problematik der Rechtfertigung, der Ausführung und der gesellschaftlichen Akzeptanz des Freitodes, den Seneca im Jahre 65 n. Chr. selbst gewählt hat.

Im ersten Abschnitt (Kapitel 1-7) gibt der Autor eine Einführung in diese Problematik, indem er das Leben mit einer Schiffsreise vergleicht (Praenavigavimus, Lucili, vitam et quemadmodum mari […], Kapitel 2), an deren Ende die publicus finis generis humani (ebd.), also das allgemeine Ziel des Menschengeschlechtes (der Tod) steht. Dieses Ziel sei keine „Klippe“ (scopulum, Kapitel 3) sondern ein „Hafen“ (portus, ebd.), der für den einen früher, für den anderen später zu erreichen ist. Derjenige, den der Tod früher ereilt hat, soll sich jedoch nicht beklagen, denn die Qualität, nicht die Quantität des Lebens ist es, was laut stoischer Philosophie den Wert des Lebens ausmacht (non enim vivere, bonum est, sed bene vivere, Kapitel 4). Wenn jedoch diese Qualität nicht mehr erreicht werden kann und das Leben nur noch aus Dahinsiechen / Vertröpfeln (ex stilicidio, Kapitel 5) bestehe, sei es besser, den Freitod zu wählen, um sich dadurch zu befreien (si multa occurrunt molesta et tranqullitatem turbantia, emmitit se, ebd.). Anständig zu sterben ist für Seneca tugendhafter als lange Zeit schäbig zu leben ([…] bene mori aut male ad rem pertinet: bene autem mori est effugere male vivendi periculum. Kapitel 6). Die innige Hoffnung auf Rettung und Besserung, die Seneca durch ein Zitat des Telesphoros von Rhodos beschreibt, ist für ihn äußerst unmännlich und „weibisch“ (effeminatissimam, ebd.), daher kommt er in Kapitel 7 zu dem Schluss: non omni pretio vita emenda est. (Nicht um jeden Preis darf Leben erkauft sein!).

Abschnitt 2 (Kapitel 8-16) befasst sich mit der Wahl des Zeitpunktes und der Art des Todes sowie mit der gesellschaftlichen Akzeptanz des Freitodes. Seneca will dem Leser die Angst vor dem Tode nehmen, und ihn dazu animieren, die Sache selbst auszuführen und niemand anderen damit zu beauftragen (Stultitia est timore mortis mori., Kapitel 8 / Quare suscipis alienae crudelitatis procurationem?, ebd.). Als Beispiele für einen in stoischem Sinne „anständigen“ Freitod zeigt Seneca in den Kapiteln 9 und 10 die Tode des griechischen Philosophen Sokrates und des jungen Römers Drusus Libo auf, die sich beide um der Wahrung der Gesetze Willen getötet haben. Die Wahl des Todes (Zeitpunkt, Art und Weise) sind laut Seneca von den betreffenden selbst zu wählen, für ihn gilt, dass der beste Tod der ist, der der Seele gefällt (optima est, quae placet. Kapitel 12), egal ob durch Gewalt, durch Erhängen oder durch Gift (sive ferrum appetit sive laqueum sive aliquam potionem venas occupatem […]. ebd. Derjenige, der den Freitod gewählt hat, soll sich jedoch von niemandem in seine Entscheidung hineinreden lassen, da jeder die für sich geeignete Todesart finden müsse und sich nicht vom Gerede leiten lassen soll (vis tu cogitare id in manibus esse consilium, ad quos fama non pertinet! Kapitel 13). In Kapitel 14 setzt sich der Autor mit denjenigen Philosophen auseinander, die die Meinung vertreten, der Freitod sei eine „Götteslästerung“ (nefas Kapitel 14). Er bringt hier das Gegenargument, dass das Warten auf den natürlichen Tod den Weg zur Freiheit verschließt und dass dem Menschen von Natur aus zwar ein Anfang für das Leben gegeben ist, jedoch unendlich viele Ausgänge, von denen er einen selbst für sich allein zu wählen hat (Nihil melius aeterna lex fecit, quam quod unum introitum nobis ad vitam dedit, exitus multos. ebd.). Daher sei der Tod daran gebunden, ob dem Einzelnen das Leben noch gefalle oder nicht. Bei Ersterem solle das Leben genossen werden, wenn jedoch der Fall eintritt, dass das Leben nur noch aus Qual besteht, sei es moralisch vertretbar seinem Leben ein Ende zu machen (placet, vive: non placet, licet eo reverti unde venisti. Kapitel 15). Diese Befreiung von Schmerz und Qual vergleicht Seneca in Kapitel 16 mit einigen Beispielen aus der Medizin, in der man des Öfteren den menschlichen Körper scheinbar Schaden zufügt, um ihn jedoch schließlich von einer Krankheit zu befreien (ut dolorem capitis levares, sanguinem saepe misisti: ad extenuandum corpus vena percutitur.).

Diese Thesen werden im dritten Abschnitt (Kapitel 17-26) durch verschiedene Beispiele vor allem aus der Welt der Gladiatoren bestätigt. Einen „anständigen“ Freitod können nämlich nicht nur gebildete Männer wählen, sondern auch einfache Sklaven, die in der Arena wie Tiere aufeinander gehetzt werden (non est quod existimes magnis tantum viris hoc robur fuisse, quo servitutis humanae claustra perrumperent, Kapitel 19). Das erste Beispiel in Kapitel 20 ist das eines germanischen Gladiators der sich auf dem Abort beim Tierkampf mit dem Stück Holz, welches zum Reinigen des Afters nach dem Toilettengang bestimmt ist, selbst erstickt um dem Tod durch die Tiere zu entgehen. Seneca bewertet diese Todesart zwar als „wenig sauber“ und „wenig anständig“ (parum munde et parum decenter, Kapitel 20), kommt aber schließlich zu der Ansicht, dass es töricht sei, in dieser Situation wählerisch zu sein (quid est stultius quam fastidose mori?, ebd.), da der „schmutzige“ Tod der „sauberen“ Knechtschaft vorzuziehen ist (praeferendam esse spurcissimam mortem servituti mundissimae., Kapitel 21). Als nächstes Beispiel führt Seneca einen Verurteilten in Kapitel 23 an, der sich, um dem qualvollen Tod zu entgehen, in den Speichen des Wagens, der ihn zur Arena brachte, selbst das Genick brach (eodem vehiculo, quo ad poenam ferebatur, effugit, Kapitel 23). In den beiden folgenden Kapiteln führt Seneca seine Thesen weiter aus. Der Freitod sei je nach Situation zu wählen, wenn ein sanfter und friedlicher Tod machbar erscheint, soll dieser gewählt werden, wenn es jedoch nicht anders möglich ist, soll die nächst beste Todesart gewählt werden, egal wie grausam sie erscheint (cui difficilis occasio est, is proximam quamque pro optima arripiat, sit licet inaudita, sit nova, Kapitel 24). Ein großer Mann sei jener, der seinen Tod selbst plant und ausführt; dies sei es, worauf es bei der späteren moralischen Wertung des Freitodes ankommt (ille vir magnus est, qui mortem sibi non tantum imperavit, sed invenit, Kapitel 25). Ein letztes Beispiel für einen im stoischen Sinne „anständigen“ Freitod bringt Seneca in Kapitel 26. Hier berichtet er von einem Gladiator, der sich während einer Naumachie (Aufführung einer Seeschlacht) selbst mit seiner Lanze ersticht, um der Qual und dem Spott durch die Zuschauer zu entgehen. Dieses Ereignis bewertet der Autor ebenfalls durchaus positiv, nämlich als „ehrenvoll“ (honestus, Kapitel 26).

Im letzten Abschnitt, der sich über die letzten beiden Kapitel erstreckt, schreibt Seneca, dass jeder, selbst „verkommene und gefährliche Menschen“ (perditi quoque noxiosi […]. Kapitel 27) den Mut haben den Freitod zu wählen. Dies sei als Beweis aufzufassen, dass der Freitod je nach Situation durchaus angemessen ist und nichts Lasterhaftes an sich hat. Der letzte Satz dieses Briefes drückt noch einmal Senecas Grundeinstellung aus, dass es besser ist durch Unrecht zu sterben, als durch es zu leben (iniuriosum est rapto vivere, at contra pulcherrimum mori rapto.“, Kapitel 28).

Zum Abschluss kann gesagt werden, dass in diesem Brief die stoische Lebens- und Todesphilosophie Senecas sehr gut zum Vorschein kommt. Durch die Anregung seinem Leben ein Ende zu setzen, wenn die rechte Zeit gekommen zu sein scheint oder das Leben für das Individuum unerträglich wird, zeigt sich die Autarkie (Selbstständigkeit) und die Apathie (Leidenschaftslosigkeit), welche für die Stoa typisch sind. Diese Apathie zeigt sich ebenfalls darin, dass Seneca auch grausame, qualvolle Tode als angemessen erachtet, solange sie dem Wunsch des Betreffenden entsprechen. Dieser Brief kann somit teilweise auch als Rechtfertigung für den Freitod Senecas aufgefasst werden, den er gewählt hat, um einer wahrscheinlich schwereren und entwürdigeren Strafe wegen Verrats an Kaiser Nero zu entgehen.

 

Verfasser: Pascal Bredenbröker
Leistungskurs 12 (2006/07)

 


 

Seneca, epistulae morales 70 - Text

 

 

SENECA LVCILIO SVO SALVTEM

 

(1) Post longum intervallum Pompeios tuos vidi. In conspectum adulescentiae meae reductus sum; quidquid illic iuvenis feceram videbar mihi facere adhuc posse et paulo ante fecisse. (2) Praenavigavimus, Lucili, vitam et quemadmodum in mari, ut ait Vergilius noster, terraeque urbesque recedunt, sic in hoc cursu rapidissimi temporis primum pueritiam abscondimus, deinde adulescentiam, deinde quidquid est illud inter iuvenem et senem medium, in utriusque confinio positum, deinde ipsius senectutis optimos annos; novissime  incipit ostendi publicus finis generis humani. (3) Scopulum esse illum putamus dementissimi: portus est, aliquando petendus, numquam recusandus, in quem si quis intra primos annos delatus est, non magis queri debet quam qui cito navigavit. Alium enim, ut scis, venti segnes ludunt ac detinent et tranquillitatis lentissimae taedio lassant, alium pertinax flatus  celerrime perfert. (4) Idem evenire nobis puta: alios vita velocissime adduxit quo veniendum erat etiam cunctantibus, alios maceravit et coxit. Quae, ut scis, non semper retinenda est; non enim vivere bonum est, sed bene vivere.

Itaque sapiens vivet quantum debet, non quantum potest. Videbit ubi victurus sit, cum quibus, quomodo, quid acturus. (5) Cogitat semper qualis vita, non quanta sit. Si multa occurrunt molesta et tranquillitatem turbantia, emittit se; nec hoc tantum in necessitate ultima facit, sed cum primum illi coepit suspecta esse fortuna, diligenter circumspicit numquid illic desinendum sit. Nihil existimat sua referre, faciat finem an accipiat, tardius fiat an citius: non tamquam de magno detrimento timet; nemo multum ex stilicidio potest  perdere. (6) Citius mori aut tardius ad rem non pertinet, bene mori aut male ad rem pertinet; bene autem mori est effugere male vivendi periculum. Itaque effeminatissimam vocem illius Rhodii existimo, qui cum in caveam coniectus esset a tyranno et tamquam ferum aliquod animal aleretur, suadenti cuidam ut abstineret cibo, omnia inquit homini, dum vivit, speranda sunt. (7) Ut sit hoc verum, non omni pretio vita emenda est. Quaedam licet magna, licet certa sint, tamen ad illa turpi infirmitatis confessione non veniam: ego cogitem in eo qui vivit omnia posse fortunam, potius quam cogitem in eo qui scit mori nil posse fortunam? (8) Aliquando tamen, etiam si certa mors instabit et destinatum sibi supplicium sciet, non commodabit poenae suae manum: sibi commodaret. Stultitia est timore mortis mori: venit qui occidat, expecta. Quid occupas? quare suscipis alienae crudelitatis procurationem? utrum invides carnifici  tuo an parcis? (9) Socrates potuit abstinentia finire vitam et inedia potius quam veneno mori; triginta tamen dies in carcere et in expectatione mortis exegit, non hoc animo tamquam omnia fieri possent, tamquam multas spes tam longum tempus reciperet, sed ut praeberet se legibus, ut fruendum amicis extremum Socraten daret. Quid erat stultius quam  mortem contemnere, venenum timere? (10) Scribonia, gravis femina, amita Drusi Libonis fuit, adulescentis tam stolidi quam nobilis, maiora sperantis quam illo saeculo quisquam sperare poterat aut ipse ullo. Cum aeger a senatu in lectica relatus esset non sane frequentibus exsequis (omnes enim necessarii deseruerant impie iam non reum sed funus), habere coepit consilium utrum conscisceret mortem an expectaret. Cui Scribonia quid te inquit delectat alienum negotium agere? Non persuasit illi: manus sibi attulit, nec sine causa. Nam post diem tertium aut quartum inimici moriturus arbitrio si vivit, alienum negotium agit.

(11) Non possis itaque de re in universum pronuntiare, cum mortem vis externa denuntiat, occupanda sit an expectanda; multa enim sunt quae in utramque partem trahere possunt. Si altera mors cum tormento, altera simplex et facilis est, quidni huic inicienda sit manus? Quemadmodum navem eligam navigaturus et domum habitaturus, sic mortem exiturus e vita. (12) Praeterea quemadmodum non utique melior est longior vita, sic peior est utique mors longior. In nulla re magis quam in morte morem animo gerere debemus. Exeat qua impetum cepit: sive ferrum appetit sive laqueum sive aliquam potionem venas occupantem, pergat et vincula servitutis abrumpat. Vitam et aliis adprobare quisque debet, mortem sibi: optima est quae placet. (13) Stulte haec cogitantur: aliquis dicet me parum fortiter fecisse, aliquis nimis temere, aliquis fuisse aliquod genus mortis animosius. Vis tu cogitare id in manibus esse consilium ad quod fama non pertinet! Hoc unum intuere, ut te fortunae quam celerrime eripias; alioquin aderunt qui de facto tuo male existiment. (14) Invenies etiam professos sapientiam qui vim adferendam vitae suae negent et nefas iudicent ipsum interemptorem sui fieri: expectandum esse exitum quem natura decrevit. Hoc qui dicit non videt se libertatis viam cludere: nihil melius aeterna lex fecit quam quod unum introitum nobis  ad vitam dedit, exitus multos. (15) Ego expectem vel morbi crudelitatem vel hominis, cum possim per media exire tormenta et adversa discutere? Hoc est unum cur de vita non possimus queri: neminem tenet. Bono loco res humanae sunt, quod nemo nisi vitio suo miser est. Placet? vive: non placet? licet eo reverti unde venisti. (16) Ut dolorem capitis levares, sanguinem saepe misisti; ad extenuandum corpus vena percutitur. Non opus est vasto vulnere dividere praecordia: scalpello aperitur ad illam magnam libertatem via et puncto securitas constat. Quid ergo est quod nos facit pigros inertesque? Nemo nostrum cogitat quandoque sibi ex hoc domicilio exeundum; sic veteres inquilinos indulgentia loci et consuetudo etiam inter iniurias detinet. (17) Vis adversus hoc corpus liber esse? tamquam migraturus habita. Propone tibi quandoque hoc contubernio carendum: fortior eris ad necessitatem exeundi. Sed quemadmodum suus finis veniet in mentem  omnia sine fine concupiscentibus? (18) Nullius rei meditatio tam necessaria est; alia enim fortasse exercentur in supervacuum. Adversus paupertatem praeparatus est animus: permansere divitiae. Ad contemptum nos doloris armavimus: numquam a nobis exegit huius virtutis experimentum integri ac sani felicitas corporis. Ut fortiter amissorum desideria pateremur praecepimus nobis: omnis quos amabamus superstites fortuna servavit. Huius unius rei usum qui exigat dies veniet. (19) Non est quod existimes magnis tantum viris hoc robur fuisse quo servitutis humanae claustra perrumperent; non est quod iudices hoc fieri nisi a Catone non posse, qui quam ferro non emiserat animam manu extraxit: vilissimae sortis homines ingenti impetu in tutum evaserunt, cumque e commodo mori non licuisset nec ad arbitrium suum instrumenta mortis eligere, obvia quaeque rapuerunt et quae natura non erant noxia vi sua tela fecerunt. (20)  Nuper in ludo bestiariorum unus e Germanis, cum ad matutina spectacula pararetur, secessit ad exonerandum corpus - nullum aliud illi dabatur sine custode secretum; ibi lignum id quod ad emundanda obscena adhaerente spongia positum est totum in gulam farsit et interclusis faucibus spiritum elisit. Hoc fuit morti contumeliam facere. Ita prorsus, parum munde et parum decenter: quid  est stultius quam fastidiose mori? (21) O virum fortem, o dignum cui fati daretur electio! Quam fortiter ille gladio usus esset, quam animose in profundam se altitudinem maris aut abscisae rupis inmisisset! Undique destitutus invenit quemadmodum et mortem sibi deberet et telum, ut scias ad moriendum nihil aliud in mora esse quam velle. Existimetur de facto hominis acerrimi ut cuique visum erit, dum hoc constet, praeferendam esse spurcissimam mortem servituti mundissimae.

(22) Quoniam coepi sordidis exemplis uti, perseverabo; plus enim a se quisque exiget, si viderit hanc rem etiam a contemptissimis posse contemni. Catones Scipionesque et alios quos audire cum admiratione consuevimus supra imitationem positos putamus: iam ego istam virtutem habere tam multa exempla in ludo bestiario quam in ducibus belli civilis ostendam. (23) Cum adveheretur nuper inter custodias quidam ad matutinum spectaculum missus, tamquam somno premente nutaret, caput usque eo demisit donec radiis insereret, et tamdiu se in sedili suo tenuit donec cervicem circumactu rotae frangeret; eodem vehiculo quo ad poenam ferebatur  effugit. (24) Nihil obstat erumpere et exire cupienti: in aperto nos natura custodit. Cui permittit necessitas sua, circumspiciat exitum mollem; cui ad manum plura sunt per quae sese adserat, is dilectum agat et qua potissimum liberetur consideret: cui difficilis occasio est, is proximam quamque pro optima arripiat, sit licet inaudita, sit nova. Non deerit  ad mortem ingenium cui non defuerit animus. (25)Vides quemadmodum extrema quoque mancipia, ubi illis stimulos adegit dolor, excitentur et intentissimas custodias fallant? Ille vir magnus est qui mortem sibi non tantum imperavit sed invenit. Ex eodem tibi munere plura exempla promisi. (26) Secundo naumachiae spectaculo unus e barbaris lanceam quam in adversarios acceperat totam iugulo suo mersit. Quare, quare inquit non omne tormentum, omne ludibrium iamdudum effugio? quare ego mortem armatus expecto? Tanto hoc speciosius spectaculum fuit quanto honestius mori discunt homines quam occidere. (27) Quid ergo? quod animi perditi quoque noxiosi habent non habebunt illi quos adversus hos casus instruxit longa meditatio et magistra rerum omnium ratio? Illa nos docet fati varios esse accessus, finem eundem, nihil autem interesse unde incipiat quod venit. (28)  Eadem illa ratio monet, ut si licet moriaris, quemadmodum potes, et quidquid obvenerit ad vim adferendam tibi invadas. Iniuriosum est rapto vivere, at contra pulcherrimum mori rapto.

Vale.